Trầm Cảm Sau Sinh: Dấu Hiệu Nhận Biết, Nguyên Nhân Và Cách Phòng Tránh

Trầm cảm sau sinh là vấn đề tâm lý thường gặp ở nhiều mẹ bỉm sữa sau khi sinh con, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, tinh thần và khả năng chăm con của mẹ. Hiểu đúng về trầm cảm sau sinh là như thế nào​ và dấu hiệu nhận biết sớm là cách tốt nhất để mẹ bảo vệ chính mình và sự an toàn của bé. Bài viết bên dưới sẽ giúp mẹ nắm rõ nguyên nhân, triệu chứng trầm cảm sau sinh​ và cách phòng tránh hiệu quả.

1. Vì sao mẹ dễ rơi vào trầm cảm sau sinh?

Trầm cảm sau sinh (Postpartum Depression – PPD) là một dạng rối loạn cảm xúc nghiêm trọng xảy ra ở phụ nữ sau khi sinh con. Tình trạng này khiến mẹ thường xuyên buồn bã, cáu gắt, mệt mỏi và có những ý nghĩ, hành vi tự hại hoặc hại con. 

Bệnh trầm cảm sau sinh không xuất phát từ một nguyên nhân duy nhất mà là sự kết hợp của các yếu tố sinh lý, thể chất, tâm lý và xã hội. 

• Thay đổi nội tiết tố: Nồng độ estrogen, progesterone giảm mạnh đột ngột sau sinh ảnh hưởng trực tiếp đến tâm trạng, khiến mẹ buồn bã, cáu kỉnh. Bên cạnh đó, hormone tuyến giáp giảm khiến mẹ cảm thấy mệt mỏi, kiệt sức.
• Sức khoẻ giảm sút: mẹ mất máu nhiều sau sinh làm cơ thể mất nhiều vitamin, đặc biệt là B12 (giúp tạo hồng cầu), dẫn đến suy nhược, kiệt sức.
• Tiền sử bệnh lý: những mẹ từng mắc trầm cảm, rối loạn lưỡng cực, các vấn đề tâm lý khác trước đây, hoặc tiền sử gia đình có người bị trầm cảm thì sẽ có nguy cơ tái phát cao.
• Áp lực và căng thẳng: áp lực khi phải đối mặt với vai trò mới, lo lắng về cách chăm con, tự ti về ngoại hình, cảm giác mất kiểm soát cuộc sống đều khiến cho bệnh trầm cảm phát sinh.
• Yếu tố gia đình, xã hội: thiếu sự hỗ trợ, thấu hiểu từ chồng, gia đình; mâu thuẫn trong gia đình, các vấn đề tài chính là những yếu tố khiến mẹ mắc trầm cảm sau sinh.

Trong số các yếu tố trên, gia đình và môi trường xã hội xung quanh tuy là yếu tố ngoại cảnh nhưng lại có tác động lớn đến tâm lý của mẹ sau sinh. Đặc biệt, việc thiếu sự quan tâm, thấu hiểu và hỗ trợ từ chồng dễ khiến mẹ cảm thấy cô đơn và kiệt sức tinh thần, tạo điều kiện cho trầm cảm sau sinh hình thành và tiến triển nặng hơn. 

2. Đối tượng có nguy cơ mắc trầm cảm sau sinh cao

Bất cứ mẹ nào sau sinh cũng đều có nguy cơ mắc trầm cảm nhưng tỷ lệ sẽ cao hơn ở các trường hợp dưới đây:

• Bản thân hoặc người thân có tiền sử mắc trầm cảm, rối loạn lo âu.
• Lần đầu sinh con.
• Sinh non, sinh khó hoặc có biến chứng khi sinh.
• Em bé sau sinh cần được theo dõi chăm sóc y tế đặc biệt.
• Gặp khó khăn khi chăm sóc bé.
• Từng trải qua sang chấn tâm lý hoặc tổn thương thời thơ ấu.

3. Ảnh hưởng của trầm cảm sau sinh đến sức khỏe và cuộc sống

Đối với mẹ, PPD ảnh hưởng tiêu cực đến cả sức khoẻ và tinh thần. Mẹ rơi vào tình trạng kiệt sức, suy nhược kéo dài, cảm thấy khó khăn ngay cả trong việc chăm sóc bản thân. Nếu không được hỗ trợ sớm, bệnh có thể dẫn đến những suy nghĩ hoang tưởng, thậm chí là hành vi tự hại đối với bản thân và đối với bé. 

Đối với bé, khi mẹ gặp trầm cảm, mẹ trở nên xa cách, ít kết nối với bé khiến bé lo âu, khó ngủ và quấy khóc nhiều hơn. Tình trạng này kéo dài ảnh hưởng đến sự phát triển của bé, dẫn đến việc bé chậm nói, chậm phát triển. 

Đối với gia đình, những người tiếp xúc gần gũi, đặc biệt là chồng và ba mẹ cũng có nguy cơ mắc bệnh trầm cảm cao. Không khí gia đình dễ trở nên căng thẳng hơn do áp lực chăm sóc mẹ và bé, mâu thuẫn và sự thiếu thấu hiểu. 

4. 6 dấu hiệu nhận biết trầm cảm sau sinh phổ biến

Trầm cảm sau sinh thường chỉ được phát hiện sau khi các triệu chứng đã ảnh hưởng rõ rệt đến sức khỏe và cuộc sống của mẹ. Vì vậy, nhận biết sớm dấu hiệu trầm cảm sau sinh là điều quan trọng để có thể can thiệp kịp thời và ngăn tình trạng trở nên nghiêm trọng hơn.

4.1 Suy nhược cơ thể

Thực tế, sau sinh nhiều mẹ rơi vào trạng thái kiệt sức, mệt mỏi, sút cân nhanh. Các dấu hiệu này khiến mọi người nhầm lẫn với việc mệt mỏi do chăm con nhỏ nên thường bị xem nhẹ. Tuy nhiên, nếu tình trạng này kèm theo các biểu hiện như cảm xúc thay đổi liên tục, buồn bã, khóc lóc không lý do hoặc cảm thấy không kết nối được với em bé… thì đây là dấu hiệu của trầm cảm sau sinh​.

4.2 Cảm giác buồn bã kéo dài

Mẹ bị trầm cảm sau khi sinh thường có cảm giác buồn bã kéo dài mà không rõ nguyên nhân, cũng không thể tự kiểm soát mà chìm đắm trong đó. Càng trong cảm giác buồn bã, mẹ càng cảm thấy thất vọng, không còn hứng thú trong việc chăm con, không muốn trò chuyện, dẫn đến việc tủi thân và cảm thấy bị bỏ rơi. 

4.3 Lo âu và hoảng loạn quá mức

Mẹ trở nên lo lắng thái quá về mọi vấn đề liên quan đến sự an toàn của bé, lo sợ mình làm con đau… là một trong những dấu hiệu bệnh trầm cảm sau sinh​. Mức độ lo âu tăng dần dẫn đến các cơn hoảng loạn, tim đập nhanh, bồn chồn hoặc mất ngủ kéo dài.

4.4 Khả năng tập trung giảm, mất hứng thú với mọi thứ

Trầm cảm sau sinh dấu hiệu rõ nhất khi mẹ mất hứng thú hoàn toàn với các sở thích trước đây của bản thân, kể cả việc chăm sóc bản thân và em bé. Khả năng tập trung giảm rõ rệt khiến mẹ khó đọc sách, xem TV hay không thể đưa ra quyết định đơn giản. Lâu dài mẹ trở nên thất vọng và cảm thấy bản thân vô dụng.

4.5 Rối loạn giấc ngủ

Người mắc bệnh trầm cảm sau sinh có thể mất ngủ kéo dài, khó ngủ, tỉnh giấc giữa đêm hoặc gặp ác mộng thường xuyên và không ngủ lại được. Ngược lại, một số mẹ sẽ ngủ rất nhiều nhưng vẫn thấy mệt và thiếu năng lượng.

Rối loạn giấc ngủ không chỉ là dấu hiệu sớm của bệnh trầm cảm sau sinh mà còn là tác nhân trực tiếp làm tăng nguy cơ trầm cảm. Vì vậy, nếu có dấu hiệu rối loạn giấc ngủ, mẹ nên sớm khắc phục và điều trị ngay.

4.6 Suy nghĩ tiêu cực và tự hại

Đây là hai dấu hiệu ở giai đoạn trầm cảm nghiêm trọng. Lúc này, mẹ xuất hiện những suy nghĩ tiêu cực, hoang tưởng dẫn đến các hành vi tự hại bản thân, thậm chí là làm tổn thương bé. Dấu hiệu này rất nguy hiểm nên cần được phát hiện sớm và can thiệp kịp thời.

Ngoài các triệu chứng phổ biến trên, biểu hiện trầm cảm sau sinh​ còn thể hiện qua:

• Thay đổi khẩu vị.
• Ít trò chuyện, xa lánh gia đình, bạn bè.
• Cảm xúc thay đổi thất thường, khó kiểm soát.
• Cảm thấy em bé không phải con mình hoặc không có sự gắn kết với bé.

Nếu có các dấu hiệu này kéo dài hơn 2 tuần sau sinh, mẹ nên gặp bác sĩ để khám và đưa ra hướng điều trị kịp thời.

5. Cách phân biệt Baby blues và trầm cảm sau sinh

Baby blues là cảm giác buồn bã, lo lắng nhẹ, xuất hiện ở khoảng 85% mẹ sau sinh. Nguyên nhân chủ yếu là do sự thay đổi nội tiết tố đột ngột, kết hợp với áp lực phải thích nghi với vai trò mới, thiếu ngủ và mệt mỏi. Mẹ có thể dễ khóc, hay cáu kỉnh nhưng vẫn chăm bé và sinh hoạt bình thường. Tình trạng này thường xuất hiện sau khi sinh 2 – 3 ngày và tự biến mất sau 1 – 2 tuần.

Trầm cảm sau sinh dấu hiệu tương tự baby blues nhưng nghiêm trọng và phức tạp hơn. Nguyên nhân có thể bao gồm yếu tố sinh học, tâm lý và xã hội. Bệnh xuất hiện sau vài tuần đến vài tháng (thậm chí trong vòng 1 năm sau khi sinh), kéo dài và không tự khỏi. Trầm cảm sau sinh ảnh hưởng lớn đến khả năng chăm sóc bản thân, chăm con và chất lượng cuộc sống. 

Mặc dù baby blues có thể tự hết, mẹ có thể cải thiện nhanh bằng cách cân bằng cuộc sống sau sinh, ăn uống lành mạnh, vận động nhẹ nhàng và trò chuyện với người thân. Nhưng nếu tình trạng cải thiện hoặc mẹ cảm thấy quá sức, không thể chăm sóc bản thân và bé, mẹ nên đi khám để được hỗ trợ kịp thời. 

6. Để phòng ngừa và xử lý trầm cảm sau sinh nên làm gì?

Trầm cảm hoàn toàn có thể chủ động phòng ngừa dưới sự hướng dẫn của bác sĩ, sự quan tâm của gia đình. Mẹ nên đi khám tiền sản để tầm soát sớm trầm cảm khi mang thai, tham gia lớp tiền sản để chuẩn bị tâm lý và thể chất, trang bị kiến thức chăm sóc mẹ và bé.

Đối với mẹ có tiền sử tâm lý hoặc lo âu kéo dài, cần báo với bác sĩ để theo dõi, lên kế hoạch dự phòng trong trường hợp tái phát trầm cảm sau sinh.

Sau khi sinh, mẹ có thể phòng ngừa trầm cảm bằng cách:

• Chế độ ăn uống khoa học: áp dụng chế độ dinh dưỡng khoa học, bổ sung các dưỡng chất cần thiết để giúp hạn chế tình trạng suy nhược cơ thể sau sinh.
• Nghỉ ngơi hợp lý: xây dựng chế độ nghỉ dưỡng sức sau sinh hợp lý, ngủ đủ giấc để cơ thể nhanh chóng phục hồi.
• Vận động nhẹ nhàng: yoga, đi dạo, vận động nhẹ nhàng giúp cơ thể tiết ra hormone serotonin cải thiện tâm trạng. Nhưng mẹ không nên tập quá lâu, cố gắng vận động cơ thể khoảng 10 phút mỗi lần, vài lần mỗi ngày.
• Thư giãn, giữ tinh thần tích cực, kiểm soát căng thẳng: giữ tinh thần tích cực, mẹ cần chấp nhận rằng bản thân có thể mắc lỗi, không nên gây áp lực lên bản thân.
• Chăm sóc bản thân: mẹ nên dành thời gian làm điều mình thích, chăm sóc ngoại hình, thư giãn tối thiểu là vài giờ mỗi tuần để giữ tinh thần vui vẻ.
• Chia sẻ với chồng, gia đình, bạn bè, kết nối xã hội: mẹ nên chia sẻ thời gian chăm con với chồng; nói chuyện với bạn bè, người thân, hoặc các mẹ bỉm khác cùng là một cách giảm cảm giác cô đơn, tủi thân.
• Tạo sự gắn kết với bé: ôm ấp, trò chuyện với bé, tiếp xúc da kề da, cho bé bú… giúp nuôi dưỡng, vun đắp tình cảm mẹ và bé. 
• Tìm kiếm sự giúp đỡ khi cần: mẹ cần có sự hỗ trợ, thấu hiểu từ phía gia đình, bạn bè, càng nhận được sự hỗ trợ tích cực thì phụ nữ sau sinh càng tránh được những căng thẳng, lo lắng không đáng có.

Vậy mẹ gặp tình trạng trầm cảm sau sinh nên làm gì​? Trầm cảm sau sinh là một bệnh lý phức tạp cần được hỗ trợ y tế và xã hội, không phải do “yếu đuối”. Vì thế, ngay khi mẹ phát hiện các biểu hiện của bệnh trầm cảm sau sinh​, mẹ nên tìm đến bác sĩ để được theo dõi và chữa trị.

Vai trò của người chồng giữ ý nghĩa đặc biệt trong việc phòng ngừa và điều trị trầm cảm sau sinh. Sự lắng nghe, quan tâm và thấu hiểu đúng lúc sẽ giúp người mẹ cảm thấy được sẻ chia, an toàn về mặt tinh thần; nhất là trong những giai đoạn nhạy cảm, dễ cáu gắt, khi mẹ rất cần một người đủ dịu dàng để ở bên và đồng hành.

Chilux hy vọng những chia sẻ trên sẽ giúp mẹ hiểu rõ hơn về trầm cảm sau sinh và biết cách chủ động bảo vệ sức khỏe tinh thần của mình. Nếu cảm thấy quá sức hoặc có những biểu hiện bất thường, mẹ đừng ngần ngại tìm đến chuyên gia để được hỗ trợ kịp thời. Chăm sóc mẹ tốt cũng chính là cách chăm sóc bé tốt nhất.